Pierwotną odmianą harmonijki był sheng – wytwór starożytnych Chińczyków z 3000 roku p.n.e. Kolejnym przodkiem była eolina stworzona w roku 1816 przez Dawida Buschmanna. Pięć lat później jego syn skonstruował aurę, która odwzorowywała dzisiejszą konstrukcję harmonijki ustnej. Tego samego roku Christian Messner stworzył Mundaeoline, której budowę znamy po dzień dzisiejszy. Początkowo instrument wykorzystywany był w muzyce lodowej, z czasem jednak zaczął pojawiać się w folku, bluesie, country i jazzie.
Z harmonijki ustnej dźwięk wydobywa się podczas ruchu powietrza w szczelinach wyposażonych w metalowe blaszki (stroiki).
W zależności od rodzaju dźwięków i stroju wyróżniamy następujące odmiany harmonijek:
- diatoniczne – wyposażone najczęściej w dziesięć otworów. Strojone są w tonacjach durowych C, Des, D, Es, E, F, Fis G, As, A, H B, w country tuning, solo tuning oraz w stroju mollowym (natural i harmonic minor) azwyczaj mają 10 kanałów (otworów), strojone są w tonacjach durowych C,Des, D, Es, E, F, Fis G, As, A, H oraz B (w nazewnictwie zachodnim odpowiednio: B oraz B♭), a także odmianach stroju mollowego (harmonic minor, natural minor) oraz innych typach strojów (tzw. country tuning, solo tuning).
- chromatyczne, które umożliwiają osiągnięcie dźwięków skali chromatycznej. Skala instrumentu sięga od c do d4.
- oktawowe, w których każdy kanał wyposażony jest w cztery otwory z parą stroików (pierwszy z nich służy do wydobycia dźwięku poprzez wydech, a drugi poprzez wdech).
- wiedeńskie – zbudowane są w sposób podobny do harmonijek oktawowych. Posiadają jednakże dwa, nastrojone w ten sam sposób stroiki. Najczęściej instrument wykorzystywany jest w muzyce ludowej i folku.
- akompaniujące, do których zaliczyć można harmonijkę basową, basowo-akordową i akordową.